Memurlar ve diğer kamu görevlileri, kamu görevleriyle ilgili işledikleri iddia edilen ağır ceza gerektirmeyen suçlar nedeniyle soruşturma ve kovuşturma izni olmadan soruşturulamaz, kovuşturulamaz, yargılanamaz.
Anayasanın 129. maddesinin son fıkrasında; “memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idari merciin iznine bağlıdır” hükmüne yer verilmiş, yine 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Kovuşturma ve Yargılama” başlıklı 24. maddesinde; “devlet memurlarının görevleri ile ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlardan dolayı soruşturma ve kovuşturma yapılması ve haklarında dava açılması özel hükümlere tabidir” denilerek, devlet memurlarına görevlerini yürütmekle ilgili hukuki güvence verilmiş, görevleriyle ilgili isnat edilebilecek suçlara karşı idari bir koruma sağlanmıştır.
Soruşturma izni, memurlar veya diğer kamu görevlilerinin yargılanması adına idari nitelik taşıyan bir karardır. Bu idari nitelikteki karar, kamu görevlisi yahut memurun görevi nedeniyle işlemiş olduğu bir suça ilişkin savcılık tarafından soruşturma yapılabilmesi adınayken, mahkeme tarafından kovuşturma yapılabilmesi adına bir karardır. İlgili kararın idari nitelikte olması nedeniyle, karara karşı itiraz edilecek ise idari yargıya başvurulması gerekmektedir.
Soruşturma izni, soruşturmanın gerçekleşebilmesi için ön şart olarak ileri sürülmüştür.
Bir başka deyişle, savcılık tarafından soruşturma izni alınması gereken kamu görevlisi hakkında soruşturma izni alınmadan, görevli hakkında bir soruşturma gerçekleştirilmesi mümkün değildir.
Savcılık tarafından soruşturma izni alınmadığı takdirde kamu görevlisinin ifadesinin dahi alınması mümkün değildir.
Memurlar veya diğer kamu görevlileri hakkında soruşturma izni alınmasına dair usul ve esaslar; 4483 sayılı “Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun” ile özel bir şekilde düzenlenmiştir.
Soruşturma İzni Alınması Gereken Memurlar ve Diğer Kamu Görevlileri Kimlerdir?
•Tüm devlet memurları (polis, öğretmen, tapu memuru, nüfus memuru vs.)
•Devletin açtığı bir kadroya bağlı olarak “kamu görevi” niteliğindeki “asli ve sürekli görevleri” yerine getiren diğer kamu görevlileri.
Soruşturma izni alınmasına gerek olmadan doğrudan soruşturulabilen kişiler:
•Genel idare esaslarına göre asli ve sürekli görevleri olmayan ve kamu gücünü kullanma yetkisi olmayan devlet personeli,
•İşçiler, (belediye işçileri veya diğer işçiler),
•Bir kadroya bağlı olmaksızın çalıştırılan sözleşmeli personel,
•Devletin geçici çalıştırdığı personel.
Sıfatları nedeniyle haklarında 4483 sayılı kanunun soruşturma izni hükümleri uygulanmayanlar:
•Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar, Milletvekilleri,
•Hakim ve savcılar,
•TSK mensupları,
•Anayasa Mahkemesi başkan ve üyeleri, Yargıtay başkan ve üyeleri, Danıştay başkan ve üyeleri, Sayıştay başkan ve üyeleri,
•Üniversite öğretim üyeleri ve yardımcıları,
•Jandarma Genel Komutanlığının mensuplarının mülki görevleri dışında kalan görevleri nedeniyle.
4483 Sayılı Kanuna Göre Soruşturma İznine Tabi Suçlar Nelerdir?
Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin görevi sebebiyle işledikleri ve 4483 sayılı kanun gereği soruşturma izni alınması gereken suçlardan bazıları şunlardır:
•Görevi kötüye kullanma suçu (TCK 257),
•Mühürde sahtecilik suçu (TCK m.202),
•Mühür fekki (bozma) suçu (TCK m.203),
•Resmi belgede sahtecilik suçu (TCK m. 204),
•Resmi belgeyi bozmak, yok etmek veya gizlemek suçu (TCK m. 205),
•Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan suçu (TCK m. 206),
•Açığa imzanın kötüye kullanılması suçu (TCK m. 209),
•Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (TCK Md. 239),
•Denetim görevinin ihmali suçu (TCK m.251/2),
•Nüfuz ticareti suçu (TCK m.255),
•Zor kullanma yetkisine ilişkin sınırın aşılması (TCK m.256),
•Göreve İlişkin sırrın açıklanması suçu (TCK m. 258),
•Kamu görevlisinin ticareti suçu (TCK m.259),
•Kişilerin malları üzerinde usulsüz tasarruf (TCK m.261),
•Kamu görevinin terki veya yapılmaması (TCK m. 260),
•Kamu görevine ait araç ve gereçleri suçta kullanma (TCK m. 266),
•Gerçeğe aykırı bilirkişilik ve tercümanlık (TCK m. 276),
•Kamu görevlisinin suçu bildirmemesi (TCK m. 279),
•Suç delillerini yok etme, gizleme veya değiştirme (TCK m.281),
•3628 sayılı Kanun kapsamına giren suçların, yani irtikâp, rüşvet, basit ve nitelikli zimmet, görev sırasında veya görevinden dolayı kaçakçılık, resmî ihale ve alım ve satımlara fesat karıştırma,
•Devlet sırlarının açıklanması veya açıklanmasına sebebiyet verme suçlarının Müsteşar, Vali ve Kaymakamlar tarafından işlenmesi (3628 Md-17).
Soruşturma İzni Alınmasına Gerek Olmadan Doğrudan Soruşturulabilen Suçlar
Bazı suçlar gerek 4483 sayılı yasa, gerekse özel kanunlarla kamu görevlileri tarafından işlense dahi soruşturma izni alınmasına gerek olmadan Cumhuriyet savcıları tarafından doğrudan soruşturulurlar. Bunlara örnek olarak aşağıdaki suçlar verilebilir:
•Memurlar ile diğer kamu görevlilerinin kamu görevi dışında işlediği kişisel nitelikli suçları,
•Ağır cezayı gerektiren ve genel hükümlere göre soruşturulan suçüstü halleri,
•Özel kanunlarla farklı soruşturma usulüne tabi tutulan suçlar,
•Atatürk aleyhine işlenen suçlar (5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Fiillerin Takibi Hakkında Kanunun m.4),
•Seçim suçları (298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümler ve Seçmen Kütükler Hakkında Kanunun m.174),
•İşkence suçu ve eziyet suçu (5237 sayılı TCK m. 94 ve 95),
Cumhuriyet Savcılarının adli işlemlerle ilgili yazılı veya sözlü talep ve emirlerini yerine getirmeme suçunu işleyenler (5271 sayılı CMK m161/5),
•5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamındaki kaçakçılık suçları,
•1402 sayılı Sıkıyönetim Kanununun 13, 14 ve 15. maddelerinde belirtilen suçları sıkıyönetimin uygulandığı bölgelerde işleyenler hakkında,
•Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin adli görevlerinden doğan suçlar (kamu görevlisinin suçu bildirmemesi suçu gibi),
Soruşturmaya İzin Vermeye Yetkili Merciler:
Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında soruşturma izni vermeye yetkili kişiler şunlardır (4483 sayılı Kanun m.3) :
•İlçede görevli memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında “kaymakam”,
•İlde ve merkez ilçede görevli memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında “vali”,
•Bölge düzeyinde teşkilatlanan kurum ve kuruluşlarda görev yapan memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında “görev yaptıkları ilin valisi”,
•Başbakanlık ve bakanlıkların merkez ve bağlı veya ilgili kuruluşlarında görev yapan diğer memur ve kamu görevlileri hakkında o kuruluşun “en üst idari amiri”,
•Bakanlar Kurulu kararı ile veya Başbakanlık ve bakanlıklar ile bağlı kuruluşların merkez teşkilatında görevli olup, ortak kararla atanan memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında “ilgili bakan veya Başbakan”,
•Türkiye Büyük Millet Meclisinde görevli memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında “Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri”,
•Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri ve yardımcıları hakkında “Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı”,
•Cumhurbaşkanlığında görevli memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında “Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri”,
•Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri hakkında “Cumhurbaşkanı”,
•Büyükşehir belediye başkanları, il ve ilçe belediye başkanları; büyükşehir, il ve ilçe belediye meclisi üyeleri ile il genel meclisi üyeleri hakkında “İçişleri Bakanı”,
•İlçelerdeki belde belediye başkanları ve belde belediye meclisi üyeleri hakkında kaymakam, merkez ilçelerdeki belde belediye başkanları ve belde belediye meclisi üyeleri hakkında bulundukları “ilin valisi”,
•Köy ve mahalle muhtarları ile bu Kanun kapsamına giren diğer memurlar ve kamu görevlileri hakkında ilçelerde “kaymakam”, merkez ilçede “vali”.
Soruşturma İzni Yargıtay Kararları:
•Ambulans Şoförünün Hasta Nakli Sırasında Taksirle Yaralanmaya Sebep Olması Soruşturma İznine Tabi Değil(Yargıtay 5. Ceza Dairesi – Karar: 2016/2141).
•Hakaret Suçu Soruşturma İzni Alınması Usulüne Tabi Değildir. (Yargıtay 4. Ceza Dairesi – Karar : 2008/20739).
•Amirin Memuru Tehdit Suçu Nedeniyle Soruşturma İznine Tabi Değil. (Yargıtay Ceza Genel Kurulu – Karar : 2004/72).
•Öğretmenin Öğrencisini Yaralamaya Teşebbüs Suçu Soruşturma İznine Tabi Değil (Yargıtay Ceza Genel Kurulu – Karar : 2004/40).
•Muhtarın Görevi Gereği Düzenlediği Suça Konu Belge Nedeniyle Soruşturma İzni Şart(Yargıtay 19. Ceza Dairesi – Karar : 2016/14251).
•Yaralama Suçu Memurun Yargılanması İçin Soruşturma İzni Şart Değil(Yargıtay 4.Ceza Dairesi – Karar : 2008/15837).
•Memurun Zimmet, Rüşvet ve İrtikap Suçu Soruşturma İznine Tabi Değildir.(Yargıtay Ceza Genel Kurulu – Karar : 2003/270).